Özel Eğitim Nedir?

Özel eğitim hizmetlerinde (2018), "bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından anlamlı düzeyde farklılık gösteren bireylerin, eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere geliştirilmiş eğitim programları ve özel olarak yetiştirilmiş personel ile uygun ortamlarda sürdürülen eğitim" olarak tanımlanan özel eğitimde temel amaç, özel gereksinimli bireylerin bağımsızlaşmasını sağlamaktır. Özel gereksinimli bireylerin bağımsız bir birey olmasını sağlamak için de tüm gelişim alanları göz önünde bulundurularak ihtiyaçları doğrultusunda bireyselleştirilmiş eğitim programlarının hazırlanması; hazırlanan bu programlarda yer alan hedeflerin, uygun yöntem ve tekniklerle öğretilmesi gerekmektedir.

Kaynaklar:
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2018). 07.07.2018 tarih ve 30471 sayılı resmi gazete.
Yazar: Dr. Adnan ARI
Özel Eğitim Uzmanı

Özel gereksinimli birey kimdir?

Zihin yetersizlik, otizm, down sendromu, öğrenme güçlüğü, görme yetersizliği, işitme yetersizliği, bedensel yetersizlik, özel yetenekli gibi tanıları almış olan bireyler özel gereksinimli birey kategorisinde değerlendirilmektedir.

Kaynaklar:
Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2018). 07.07.2018 tarih ve 30471 sayılı resmi gazete.

Kimler özel eğitim almalıdır?

Tanı almış olan özel gereksinimli bireyler ve tanı almamış ama gelişim geriliği gösteren, yaşa uygun tepkilerde bulunmayan bireylerin özel eğitim almaları önemlidir.

Ne zaman sosyal ortamda eğitim alınmalıdır?

Kreş, anaokulu, okul öncesi gibi ortamlarda erken yaşlardan itibaren özel gereksinimli bireylerin eğitim alması sosyalleşmelerine ve akranlarından bir şeyler öğrenmelerine katkı sağlayacaktır. Önce oyun saatleri ile başlanıp daha sonrasında bu sürenin arttırılması özellikle ilkokula başlanıldığında onlara kolaylık sağlayacaktır.

Ne öğretilmelidir?

Aşağıda yer alan alanlarda yer alan kavramların, becerilerin bireysel performans ve önkoşul beceriler göz önünde bulundurularak öğretilmesi ileriki yaşlarda özel gereksinimli bireylerin toplum içerisinde bağımsız bir birey olarak yaşamasına katkı sağlayacaktır. Sadece bir alanda yer alan kavram ve becerilerin öğretilmesi eksik bir temelin oluşturulmasına; ön koşul beceriler öğretilmeden, öğretimi yapılacak olan kavram ve becerilerin istenen zamanda öğrenilmemesine, eksik öğrenilmesine ya da öğrenilmemesine sebep olacağı unutulmamalıdır. Örnek olarak, temel kavramları öğretmeden (bardak, araba, kalem, telefon, kaşık, elma, muz, köpek, kedi, büyük, kırmızı, pilav, su, çay vb.) rakamları ya da okuma öğretmek; kalemi uygun pozisyonda tutmayı, sınır alanda boyama yapmayı, makasla kağıt kesmeyi, temel çizgileri çizmeyi öğretmeden okuma-yazmadaki yazma becerilerini öğretmek, özel gereksinimli bireylerin öğrenmesini olumsuz olarak etkileyecektir.

Okuma-yazma öğretimi

Okuma, a, e, i, ek, elma gibi yazılan sembolleri adlandırma ve adlandırılan bu sembolleri anlamadır. Yazma ise, söylenen ya düşüncede yer alan sembollerin iz bırakacak şekilde bir yere geçirilmesidir. Okumada temel amaç, okuduğunu anlama olmalıdır. Bu amaç doğrultusunda okuma ile birlikte okunanı anlamayı da öğretmek gerekir. Ayrıca mümkün olduğunca okuma-yazma becerilerinin birlikte öğretilmesi amaçlanmalıdır. Bu amaçlar çerçevesinde özel gereksinimli bireye okuma-yazma becerilerini öğretmeye geçmeden önce okul öncesi kavramların öğretilmesine, ince motor becerilerin, göz-el koordinasyonunun geliştirilmesine öncelik verilmelidir. Bunlar yeterince öğretilmeden okuma-yazma öğretimine geçilmesi, sürecin uzamasına, hedeflenene ulaşılmamasına sebep olabileceği unutulmamalıdır. Örnek olarak, özel gereksinimli birey, gerçek elmaya bu ne denildiğinde elma diyemiyorsa, elma nerede denildiğinde elmayı göstermiyorsa, elmayı getir denildiğinde elmayı getirmiyorsa; ona okuma olarak elma kelimesini öğretmeye çalışmanın bir anlamı yoktur. Gördüğü, tükettiği ve üç boyutlu olan elmayı bilmeyen çocuğa sembollerden oluşan elmayı öğretmek doğru bir yol değildir. Buradaki duruma benzer olarak, kalemi uygun pozisyonda tutma, karalama yapma, gelişigüzel / sınır alanda boyama yapma, temel çizgileri çizme gibi becerileri öğrenmemiş olan özel gereksinimli bireye yazma becerilerini öğretmeye çalışmak; onun zorlanmasına, isteksiz olmasına ve öğrenmemesine yol açabileceği unutulmamalıdır. Buradan yola çıkarak, okuma-yazma becerilerine geçmeden okuma-yazma için ön koşul becerilerin öğretilmesi, var olan ön koşul becerilerin öğretiminden sonra okuma-yazma becerilerinin öğretimine bireysel özelliklere göre uygun yöntem ve teknikler kullanılarak geçilmesi, özel gereksinimli bireylerin okuma-yazma becerilerini öğrenmesini sağlayabilir.

Bilişsel becerilerde neler öğretilmelidir?

Okul öncesi kavramların öğretimi çok önemlidir. Özellikle ad belirten kavramların (elma, kaşık, kedi, araba, ekmek, bardak, zeytin, top, balon, kuş, kalem, kitap, ayakkabı, pantolon, çorap, hamur, köpek, el, göz, kulak, diş fırçası, havlu, buzdolabı, çamaşır makinesi, domates, biber, havuç, bal, halı, yastık, yatak, su, süt, çay, lego, bisiklet, uçak, hayvan, meyve, taşıt, içecek gibi) öğretimine öncelik verilmelidir. Ad belirten kavramların öğretiminden sonra büyük, uzun, kırmızı, soğuk, en büyük, geniş, az, ince gibi kavramların öğretilmesi öğretilecek olan okuma-yazma, matematik gibi kavram ve becerilerin öğretimine katkı sağlayacaktır. Kavram öğretimi yaparken adı söylenen kavramı gösterme ve gösterilen kavramın adını söyleme becerileri öğretilmelidir. Kavram öğretimi yanında adı söylendiğinde bakma, göz kontağı kurma, taklit etme, sıra alma, oyun oynama, eşleme, işitsel ve görsel algı becerilerinin öğretimi de çok önemlidir.

Kaynaklar:
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Öz bakım becerilerinde neler öğretilmelidir?

Bireyin kişisel bakımı, giyinme-soyunma ve yemek yeme becerileri öz bakım becerileri arasında yer almaktadır. El yıkama, diş fırçalama, tuvalete gitme, banyo yapma, tırnak kesme, yüz yıkama, kazak-pantolon-tişört-çorap-ayakkabı çıkarma-giyme, düğme ilikleme, kemer takma, fermuar açma-kapatma, burun temizleme gibi becerilerin öğretilmesi gerekmektedir.

Kaynaklar: - MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Günlük yaşam becerilerinde neler öğretilmelidir?

Ev temizliği, araç-gereçleri kullanma, giysilerin bakımı, mutfak becerileri günlük yaşam becerileri arasında yer almaktadır. Yerleri süpürme, dolap düzenleme, toz alma, perde açma-kapatma, çöp toplama, pencere-kapı açma-kapatma; saç kurutma makinesi, çamaşır-bulaşık makinesi kullanma, bilgisayar-telefon kullanma; giysileri katlama, ütüleme, ayakkabı boyama, düğme ilikleme, iğne-iplik kullanma; buzdolabını kullanma, ocak-fırın açma-kapatma, yiyecekleri doğrama-rendeleme-soyma, yemek yapma, içecek hazırlama, yemek masası hazırlama gibi becerileri öğrenmesi önemlidir.

Kaynaklar:
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Toplumsal uyum becerilerinde neler öğretilmelidir?

İletişim becerileri, toplum yaşamındaki kurallar, yolculuk yapma, meslekleri tanıma, bilinçli tüketici olma toplumsal yaşam becerileri arasında yer almaktadır. Duygulara uygun tepki verme, soru sorma, serbest zaman etkinlikleri; sinemada, tiyatroda, lokantada, alışveriş yerlerinde, toplu ulaşım araçlarında uyulması gereken kurallar; yolculuğa hazırlanma, alışveriş yapma, fatura ödeme, para çekme, tüketici hakları gibi becerilerin öğretilmesi gerekmektedir.

Kaynaklar:
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Dil, konuşma ve iletişim becerilerinde neler öğretilmelidir?

Alıcı dil becerileri ve ifade edici dil becerileri bu beceriler arasında yer almaktadır. Alıcı dil becerileri, özel gereksinimli bireyin bizim söylediklerimizi anlaması ve anladığını uygun tepkilerle göstermesi demektir. Örnek olarak, gel dediğimizde gelmesi, kalk dediğimizde kalkması, elma ver dediğimizde elmayı vermesi, topu al dediğimizde topu alması, mutfağa git dediğimizde mutfağa gitmesi… İfade edici dil becerileri ise özel gereksinimli bireyin istekleri, ihtiyaçları gibi durumları bize sözel olarak aktarmasıdır. Örnek olarak, susadığında, ifade edici dil düzeyine göre su, susadım, su ver, su verir misin, anne susadım demesi, uykusu geldiğinde uyku, uykum var demesi, dişi ağrıyorsa diş, dişim ağrıyor, baba dişim ağrıyor demesi…

Kaynaklar:
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Psikomotor becerilerde neler öğretilmelidir?

İnce motor (küçük kas) ve kaba motor (büyük kas) beceriler psikomotor beceriler arasında yer almaktadır. İnce motor becerilerde, parmaklarıyla küçük nesneleri tutması, çatal-kaşık tutması, kalem tutması, hamur yoğurması-yuvarlaması, makas tutması, makasla kağıt kesmesi, boncuk dizmesi, boyama yapması, kağıt yırtması; kaba motor becerilerde ise, nesneleri itmesi, nesneleri kaldırması, nesneleri taşıması, zıplaması, emeklemesi, yürümesi, koşması, bisiklet sürmesi, merdiven inip-çıkması gibi becerilerin öğretilmesi önemlidir.

Kaynaklar:
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Sosyal hayat alanında neler öğretilmelidir?

Sınıfı tanıma, sağlıklı yaşam, yılın bölümleri, dünyamız-gökyüzü, çevremizdeki varlıklar, iletişim, önemli günler, yurdumuz, Atatürk ve bayrağımız ana başlıkları sosyal hayat alanında öğrenilmesi gereken bilgilerdir. Sınıfta yer alan araç-gereçleri tanıması, sınıf kurallarını öğrenmesi-sınıf kurallarına uygun davranması, duyu organlarını tanıması, duyu organlarının sağlığını koruması, kaza türlerini bilmesi, kaza anında ne yapacağını bilmesi, sağlık kurumlarını tanıması, tehlikelerin farkında olması, tehlikelerden uzak durması, mevsimleri-günleri-ayları bilmesi, mevsime uygun giyinmeyi bilmesi, canlı ve cansız varlıkları tanıması, iletişim araçlarını bilmesi ve kullanması, ulusal ve dini bayramları bilmesi, Atatürk'ü, Türk bayrağını tanıması, istiklal marşını ve önemini bilmesi, yerleşim yerlerini bilmesi, yerleşim yerlerini yönetenleri bilmesi, adresini bilmesi gibi bilgilerin öğretilmesi önemlidir.

Kaynaklar:
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Türkçe'de neler öğretilmelidir?

İlk okumaya hazırlık, okuma-yazma, okuduğunu anlama, dilbilgisi, yazım kuralları konuları bu başlık altında yer almaktadır. İlk okumaya hazırlık becerilerinde, göz-el koordinasyonu, yazı araç gereçlerini kullanma, temel çizgi çalışmalarını öğrenme yer almaktadır. İlk okuma-yazma hazırlık becerilerinden sonra okuma-yazmanın öğretimine geçilmeli ve uygun yöntem-tekniklerle okuma-yazma becerilerinin öğretilmesi bunun yanında okuduğunu anlama ve dilbilgisi öğretimi de yapılmalıdır.

Kaynaklar:
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
- MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Matematik'te neler öğretilmelidir?

Bu başlık altında, ritmik sayma, rakamları-sayıları tanıma-yazma, dört işlem (toplama, çıkarma, çarpma, bölme), problemler gibi alanlar yer almaktadır. Özel gereksinimli bireylere öncelikli olarak ön koşul becerilerin öğretilmesi ve ardından belirtilen alanlarda yer alan becerilerin öğretilmesi önemlidir. Örnek olarak, söylenen rakamı gösterme, gösterilen rakamın adını söyleme, söylenen rakamın adını yazma, ritmik sayma, sayı kadar nesne gösterme gibi kavram ve becerileri öğretmeden toplama işlemi öğretimine geçilmemelidir.

Kaynaklar:
MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı, Ankara.
MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, yaygın gelişimsel bozukluklar destek eğitim programı, Ankara.

Yazar: Dr. Adnan ARI
Özel Eğitim Uzmanı

Online Terapi

Türkiye'nin neresinde olursanız olun terapistlerimiz online terapi ile bir tık uzağınızda.

Detaylı Bilgi
HIZLI ERİŞİM
ZAMAN ESNEKLİĞİ
MEKAN ESNEKLİĞİ
BİREYE ÖZGÜ YAKLAŞIMLAR
TERAPİ HİZMETLERİNİN DEVAMLILIĞI