Otizmde Dil ve Konuşma Terapisi

Otizmde en önemli belirtiler sosyal ve iletişim alanında görülür. Belirtiler çocuktan çocuğa farklılaşabilir. Bu çocukların yaklaşık 1/3’ü konuşmayı işlevsel olarak kullanamamaktadır. Genel olarak problemler semantik (konuşma içeriğinin anlamı) ve pragmatik (bireyin sosyal etkileşimde sözel ve sözel olmayan dili kullanması ve yorumlaması) alandadır. Otizmli çocuklarda dil edinimi sürecinde bir gecikme görülür. Kimi zaman da edinilen dil becerileri sonradan kaybedilebilir. Bunun yanında göz kontağı kuramama, konuşma dilini kullanamama, sözcük hazinesinde sınırlılık, ifadelerin tekrarlayıcı şekilde kullanımı, jest-mimik ve ses tonu kullanımında farklılıklar, bir konuya aşırı odaklanma, iletişimi başlatma ve sürdürmede güçlük söz konusu olabilir. Anlaşılır olmayan sözcükler, bağlama uygun olmayan ifadeler, tekrarlı anlamsız sesler, konuşma yerine çığlık atma ve ağlama gibi davranışlar bulunabilir. Konuşma dilini kullanan otizmlilerde bile genellikle sözcede bir sınırlılık mevcuttur. Oyunlara katılmada, sosyal iletişimde ve arkadaş edinmede sınırlılık söz konusudur. Genel dikkat düzeyindeki yetersizlik de dil ve konuşma gelişimini olumsuz etkileyebilmektedir.

Dilbilgisel açıdan ise zamirlerin ve eklerin kullanımında hatalar görülür. Bunun yanında sahip olunan dil becerilerini esnek ve yaratıcı şekilde kullanmada da bir güçlük söz konusudur. Yazı dilini kullanmada ve okuduğunu anlamada da problemler görülür. Ayrıca alıcı dilde de önemli problemler vardır. Bu yüzden otizmli çocuklar kendilerine söylenenleri anlamayabilirler.

Otizmde dil ve konuşma terapisinin çok önemli bir yeri vardır. Dil ve konuşma terapileri kısaca, klasik dil ve konuşma terapisi yaklaşımlarını, davranışçı yaklaşımları ve alternatif ve destekleyici yaklaşımları içerir. Otizmle ilgili pek çok terapi programı vardır. Bu programlardan kanıta dayalı olanlar, diğer bir ifadeyle bilimsel yayınlarda etkililiği ortaya konmuş uygulamalar tercih edilir.

Konuşma terapisi sürecine başlamadan öncelikle ayrıntılı bir değerlendirmeyle çocuğun dil, konuşma ve iletişimsel ihtiyaçlarının belirlenmesi gerekmektedir. Değerlendirme sürecinde öncelikle vaka öyküsü alınır, gözlem yapılabilir, genel gelişime, dil ve konuşmaya ilişkin standart testler (SST, TELD vb.) uygulanabilir, aileden bir dil örneği alınabilir ve otizmi değerlendirmeye yönelik testler (PEP-R vb.) uygulanabilir. Terapide başarılı olmak için genel bir program yerine yapılan değerlendirmelerle çocuğun ihtiyaçlarına uygun bir program hazırlanır. Terapi sürecinde, otizmli çocuğun dil becerilerinin edinimini hızlandırmak hedeflenir. Otizme ilişkin ve bireye özgü dil, konuşma ve iletişim problemleri üzerinde gelişimsel yaklaşımlara uygun olarak çalışılır. İletişim becerileri genişletilir ve becerilerin günlük hayatta kullanımı üzerinde durulur. Öncelikli olmasa da sesletim problemleri düzeltilir. Konuşma hızı ve ses tonunun bağlama göre uygun şekilde kullanımı üzerinde çalışılabilir. Çocuğun sosyal etkileşime, oyuna ve çeşitli aktivitelere katılımı desteklenir. Tüm bu süreçte aileye pek çok konuda danışmanlık verilir. (Örneğin ekolali, vokal stereotip ve sesletim hatalarına vb. nasıl bir yaklaşım gösterilmeli?)

Konuşma çıktısı olmayan çocukların da çevreyle iletişim kurması mümkündür. Bu, vokal seslerle, jest ve mimiklerle, resim vb. araçlarla sağlanabilir. Konuşma terapisi devam ederken ek olarak alternatif ve destekleyici sistemler de hazırlanabilir. Böylece ihtiyaçlarını ifade edebilen çocuğun ve ailenin yaşam kalitesi artırılmış olur. Bu süreçte problem davranışlar da azalır. Konuşma çıktıları ortaya çıktıkça bu sistemler aşamalı olarak süreçten çekilir.

Otizmde dil ve konuşma terapisi, kritik dönemler kaçırılmadan mümkün olduğunca erken bir yaşta başlamalıdır. Program yoğun ve çocuktaki değişimlere göre esnek bir şekilde uygulanmalıdır. Süreçte mutlaka aile ve diğer profesyonellerle işbirliği içerisinde olunmalıdır. Aile mutlaka terapiye uyumlu şekilde çalışmaları sürdürmeli ve dil-konuşma terapistiyle tutarlı yaklaşımlar sergilemelidir. Araştırma verileri dil ve konuşma terapisinin otizmli çocuklarda etkili sonuçlar verdiğini göstermektedir.

Yazar : Dr. Emrah Cangi
Dil ve Konuşma Terapisti

Kaynaklar:
Aarons, M., Gittens, T., The handbook of autism: A guide for parents and professionals, Tavistock\Routledge (1999).

Le Blanc, R., Volkers, H., What you should know about autism spectrum disorders: signs, symptoms, treatments and effects for on daily life, Booklocker (2007). http://www.asha.org (American Speech-Language-Hearing Association-ASHA).