Gecikmiş Dil ve Konuşma Nedir?

Başka herhangi bir engel durumuna bağlı olmayan, normal zekâya sahip, kötü çevresel koşullar sonucuyla gelişmemiş, travmatik beyin hasarı ya da tümör gibi beyni büyük ölçüde etkileyen koşullar olmaksızın ortaya çıkan dil bozukluklarıdır.

Gecikmiş Dil ve Konuşma olarak tanımlanabilecek çocukların iki yaşında 50’nin altında sözcük üretimi vardır. Ayrıca henüz iki sözcüklü yapıları kullanmamaktadırlar. Bu nedenle, Gecikmiş Dil ve Konuşma olan çocuklar 24 ay civarında tanılanabilmektedir.

Gecikmiş Dil ve Konuşma gelişimsel bozuklukların bir işareti veya eşlik eden bir nitelik olarak da karşımıza çıkabilmektedir. Bu bozukluklara örnek olarak, gelişimsel dil bozukluğu, otizm, sosyal iletişim bozukluğu, öğrenme güçlükleri, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu verilebilir.

Konuşma Gecikmesi Nedir?

Alıcı dil gelişimi, iletişim becerileri, oyun becerileri, muhakeme ve sosyal becerileri normal seyretmesine rağmen konuşma gelişiminin geride olması “konuşma gecikmesi” olarak adlandırılmaktadır. Konuşma gecikmesi olan çocukların iyi bir söz öncesi dönem becerilerine sahip olup (ortak dikkat, işaret etme, jest ve vücut hareketleri vb.) bu becerileri kullanarak çevresi ile iletişim kurduğu, yaşlarına uygun düzeyde oyun becerileri geliştirdiği bilinmektedir. Bu çocuklar yaşlarına uygun düzeyde konuşulanı anlamakta fakat sınırlı sayıda sözcük hazinesine sahip olmaktadır. Bu durum ebeveynler tarafından “Çocuğum her şeyi anlıyor ama konuşmuyor. Topu babana ver diyorum veriyor, odandan çorabını getir diyorum getiriyor ama anne baba dışında bir şey söylemiyor.” benzeri şikayetlerle ifade edilmektedir. Konuşma gecikmesi olan çocukların iyi düzeyde alıcı dil becerilerine sahip olması kimi ebeveynler tarafından “Zaten söylediklerimizi anlıyor. Zamanla konuşacaktır. Terapiye gitmeyelim. Biraz daha bekleyelim.” gibi düşüncelerle rehavete kapılmalarına ve erken müdahaleyi kaçırmalarına sebep olabilmektedir. Ancak çocukların alıcı dil becerilerinin uygun düzeyde olması dil ve konuşma terapisine ihtiyacı olmadığı anlamına gelmemekle birlikte, konuşma gecikmesinin kendiliğinden düzelmesini beklemek çocuğun konuşma becerilerinin -yaş ilerledikçe yaşından beklenen konuşma düzeyi de artacağı için- normlar ile arasındaki farkın gittikçe açılmasına neden olacaktır.

Konuşma Gecikmesi Nasıl Anlaşılır?

En pratik yol web sitemizde de bulunan güncel araştırmalara göre belirlenmiş dil-konuşma gelişim basamaklarına ve kırmızı bayrakları (örn. 2 yaş 50 sözcük üretimi) incelemektir. Çocuklarda ilk sözcüklerin 12 ay civarı gelmesini bekleriz. 3-9 ay aralığında çocuğun babıldamasını bekleriz. Eğer çocuk, normal gelişim kabul edilen süreçte beklenen davranışı göstermiyorsa bir gecikmeden söz etmek mümkündür. Çünkü örneğin, babıldama süreci geciken çocukların ilk sözcükleri; ilk sözcükleri geciken çocukların da cümle oluşturma süreçleri birbirine bağlı olarak gecikecektir.

3 Yaşındaki Çocuğun Konuşmaması Normal Mi?

Çocuklar ilk sözcüklerini 10-12 ay arasında üretmektedirler. Bu duruma paralel olarak 20. ayda yaklaşık 150 sözcüğe (McLoughlin, 2006) sahip olmaları ve iki sözcüğü birleştirerek ‘’Anne gel.’’, ‘’Baba git.’’ gibi öbekler oluşturmaları beklenmektedir. Çocuklar 3. yaşına geldiklerinde ise 3 sözcüklü cümleler kurabilirler. 36 aylık bir çocuğun konuşmaması durumunda beklemeden bir dil ve konuşma terapisti tarafından detaylı değerlendirme alınması büyük önem arz etmektedir.

Geç Konuşma Neyin Belirtisi Olabilir?

Gecikmiş dil ve konuşma herhangi bir belirgin nedene bağlı olmaksızın ortaya çıkabilir. Kimi zaman bu gecikmeler gelecekteki dil ve konuşma bozukluklarının ön bir görünümü/işareti olarak da kendini göstermektedir (örn. gelişimsel dil bozukluğu).

Kimi gecikmeler ise medikal/gelişimsel bir bozukluğun bir sonucu olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu durumlara örnek olarak; genetik bozukluklar (örn. sendromlar, kromozom anomalileri), beyin hasarları (örn. serebral palsi, travmatik beyin hasarı), duyusal kayıplar (örn. işitme), nörogelişimsel bozukluklar (örn. otizm), motor konuşma bozuklukları (örn. apraksi) ve çevresel nedenler (örn. ilgisizlik, teknolojiye aşırı maruziyet, fetal alkol sendromu) örnek olarak verilebilir.

Geç Konuşmak Zekâ Belirtisi Mi?

Zihinsel geriliğe yol açan bozukluklara sahip bireylerin aynı zamanda gecikmiş konuşma olmak üzere çeşitli dil konuşma problemleri yaşadığını biliyoruz. Ancak gecikmiş konuşma tek başına zekâ seviyesi konusunda öngörücü unsur değildir. Gecikmiş konuşma problemi ile karşılaşıldığında çocuğun gelişimsel değerlendirmesi de yapılır. Buna göre gelişimsel bir gerilik söz konusu ise uzman desteğine başvurulur. Gecikmiş konuşma durumu tek başına düşük ya da ileri zekâ belirtisi olarak değerlendirilemez.

Dil Ve Konuşma Geriliği Kaç Yaşında Başlar?

İletişim, dil ve konuşmadaki gecikmeler ile ilgili hemen her yaşta erken işaretler yakalamak mümkündür. Söz gelimi çocuğunuz; doğum ile 3 ay arasında “gülümsemiyorsa veya ce-e gibi basit oyunlara hiç tepki vermiyorsa”, 4-7 ayda “babıldama yoksa”, 7-12 ayda “sadece birkaç ses çıkarıyorsa ve el sallama veya işaret gibi jestler kullanmıyorsa” bir DKT tarafından dil-konuşma taraması yapılmalıdır. 7 ay-2 yaşta “başkalarının ne dediğini anlamıyorsa”, 12-18 ayda “sadece birkaç kelime üretimi varsa”, 1,5-2 yaşlarında “iki kelimeyi birleştirmiyorsa” 2 yaşında “50'den az kelime üretiyorsa” yine bir DKT’ye başvurulmalıdır (Detaylı bilgi için: asha.org).

Amerikan Konuşma-Dil-İşitme Birliği 2023 yılında güncellenen erken dönem basamakları aşağıdaki gibidir:

Doğum-3
● Bir ses duyduğunda tepki verir.
● Konuştuğunuzda sessizleşir veya gülümser.
● Sizinle ileri geri sesler çıkarır.
● Mutlu ya da üzgün olmalarına göre değişen sesler çıkarır.
● Gığıldamalar yapar.
● Sevdiklerini ve bazı yaygın nesneleri tanır.
● Konuşmaya, insan sesine doğru döner ya da bakar.

4-6 ay
● Kıkırdar ve güler.
● Yüz ifadelerine tepki verir.
● İlgisini çeken nesnelere bakar ve nesneleri gözleriyle takip eder.
● Zilli veya müzikli olanlar gibi ses çıkaran oyuncaklara tepki verir.
● Oyun sırasında veya ağzındaki nesnelerle ses çıkarır.
● Bu döneme özgü tipik sesler çıkarır (örn., babıldamalar).
● Diliyle titreşimli üfleme sesi çıkarır.

7-9 ay
● Adını söylediğinizde size bakar.
● "Hayır" dediğinizde bir an durur.
● Mamamama, apap veya babababa gibi uzun ses dizileri çıkarır.
● Üzgün olduğunda sevdiklerini arar.
● Kaldırılmak için kollarını kaldırır.
● Bazı kişilerin ve nesnelerin isimlerini tanır.
● İstenmeyen nesneleri iterek uzaklaştırır.

10-12 ay
● 10 aylık olduğunda nesnelere uzanır.
● Nesneleri işaret eder, sallar ve gösterir ya da verir.
● Sosyal etkileşimlerde bulunmak ve oyun oynamak için öpücük üflemek veya ce-e oynamak gibi hareketleri taklit eder ve başlatır.
● Çıkardığınız sesleri taklit etmeye çalışır.
● Dans etmekten hoşlanır.
● Basit sözcük ve ifadelere tepki verir.
● Anne, baba, merhaba ve güle güle gibi bir veya iki kelime söyler.