Duyu Bütünleme Bozuklukları
Duyu bütünleme bozukluğu kalıpları, farklı gelişimsel zorlukları olan ve tipik gelişen çocuklarda belirli test ve değerlendirmelerle belirlenebilmektedir. Bu kalıpları, çocuklarda belirleyebilmek için uzun ve detaylı bir değerlendirme yapmak gerekmektedir. Değerlendirme süreci önce aileden anamnez alarak başlar ve daha sonra çocuğun yaşına ve seviyesine uygun standardize testler yapılarak devam eder. Aynı zamanda aileye dolduracağı testler verilerek farklı alanlarda da değerlendirme yapılır. Bu testler çocuğu yaşıtlarıyla kıyaslayarak bize standart sonuçlar verir.
Örnek testler:
• Sensory İntegration and Praxis Test (SİPT)
• Sensory Profile (SP)
• Sensory Processing Measures (SPM)
• İnteroception Değerlendirme Testi
• Minör Nörolojik Değerlendirmeler
• Klinik gözlem ve klinik değerlendirmeler
Bu test ve değerlendirmeler sonucunda çocuk hakkında bir rapor yazılır ve hangi duyu bütünleme bozukluğu
kalıbı olduğu tespit edilir. Çocuklarda aynı anda birden fazla kalıp gördüğümüz gibi tek bir kalıp görebilmekteyiz
ve her bir kalıp çocuğu günlük yaşamda farklı konularda etkilemektedir.
Bu kalıplar:
Duyusal Algı Bozuklukları | Duyusal Reaktivite Bozuklukları |
---|---|
Zayıf Duyusal Algı | Hiperreaktivite |
Somatodispraksi | Hiperreaktivite |
Vestibüler ve Bilateral Entegrasyon Bozuklukları | |
Vizüeldispraksi |
Zayıf Duyusal Algı
Zayıf duyusal algı kalıbı, birden fazla duyusal sistemden alınan duyusal bilgilerin tanımlanması,
ayırt edilmesi ve yorumlanmasında zorluklarla karakterizedir. Çocuğun birden fazla duyusal sistemden
gelen duyusal bilgiyi yorumlamasını ve bu bilgileri kullanma becerisini etkiler. Bu kalıba sahip çocuklarda şu sorunları görebiliriz:
• Düğme iliklemede zorluk
• Ayakkabı bağlama zorluk
• Vücut postürünü korumada zorluk
• Spor becerilerinde yaşıtlarının gerisinde performans
• Günlük yaşam aktivitelerine katılımda zorluk
• Dokunsal bilgiyi kullanarak şekil ve nesne bulmada zorluk
• Sarsak vücut hareketleri
• Hayvan severken, boyama yaparken, yazı yazarken çok kuvvet uygulama
• Hareketin yönünü, hızını ayarlamada zorlanma
• Puzzle, yapboz gibi görsel bilgiyi gerektiren oyunlarda zorlanma
Somatodispraksi
Somatodispraksi kalıbı, zayıf duyusal algı ve motor planlama sorunlarıyla ilişkilendirilmektedir.
Bu kalıbın tanımlanmasındaki ana etmenler:
• Zayıf dokunsal algı
• Zayıf taklit becerileri
• Zayıf planlama ve sıralama becerileridir.
Bu kalıp hem tipik gelişen hem de özel gereksinimli çocuklarda sık görülmektedir.
Somatodispraksi olan çocuklarda bunlar görülmektedir:
• Zayıf dokunsal algıdan kaynaklı yeni becerileri öğrenmede zorluk
• Kazak, gömlek giyerken kolunu geçirmede zorluk
• Gömleğin düğmelerini iliklemede zorluk
• Taklit gerektiren hareket ve oyunlarda zorluk
• Spor becerilerinde zorluk
• Sınırlı oyun becerileri. Oyuncaklarla nasıl oynayacağını bilememe.
• Vücudunu harekete ve eyleme göre planlama da zorluk
• Yeni aktivitelerden kaçınma
• Oyun kurma ve planlama da zorlanma
Vestibüler ve Bilateral Entegrasyon Bozuklukları
Vestibüler ve Bilateral Entegrasyon Bozuklukları kalıbı zayıf vestibüler işlemleme
ile ilişkili zayıf postüral (vücut duruşu), oküler (göz hareketleri) ve bilateral
(vücudun iki tarafı) fonksiyonlar içerir. Bu kalıp postür, denge, oküler motor kontrol,
bilateral entegrasyon ve sıralama becerilerindeki gecikme ya da zorluklarla karakterizedir. Bu kalıba sahip çocuklarda şunlar görülür:
• Makasla kesme, yüzme, pedal çevirme gibi vücudun iki tarafının koordinasyonu gereken aktivitelerde zorlanma
• Uzun süre dik durmada zorlanma
• Hareket eden bir nesneyi gözlerle takip etmede zorlanma
• Ciddi derecede hareket ihtiyacından dolayı uzun süre oturabilmekte zorlanma
• Gecikmiş el tercihi
• Sağ sol karıştırma, orta hattı geçmede zorlanma
• Denge gerektiren oyun ve spor becerilerinde zorlanma
Vizüeldispraksi
Vizüeldispraksi, kişinin hem görsel algısında hem de görsel motor planlamasında zorluk yaşamasıdır. Bu çocuklar şunlarda zorlanır:
• Yazı yazma, boyama ve çizmede zorluk
• Görsel bir modele bakarak aynısını inşa etmede zorluk
• Görsel bilgi gereken oyunlarda zorluk, puzzle, lego, yapboz gibi.
• Okuma da zorlanma
Hiperreaktivite
Duyusal girdiye, günlük yaşamı etkileyecek düzeyde aşırı ya da abartı tepki vermek demektir.
Bu seviyede çocuklar savaş-kaç-don tepkisi vermektedir. Yani ortamdan uzaklaşma, bağırma,
çığlık atma, başkasına vurma, gözlerini-kulaklarını kapatma gibi stres tepkileri vermektedir. Bu çocuklarda şunlar görülebilir:
• Dokunulmaktan kaçınma
• Yeni kıyafetlerden rahatsız olma
• Kum, boya, çimen gibi yüzeylere dokunmaktan kaçınma
• Aşırı sallanma ve hareketten kaçınma
• Parlak ışıklardan rahatsız olma
• Yüksek sesten rahatsız olma
• Belirli tatları yemekten kaçınma
• Belirli kokulardan rahatsız olma
Hiporeaktivite
Duyusal girdiye, günlük yaşamı etkileyecek düzeyde az tepki vermek ya da tepki vermemek demektir.
Bu çocukların çevrelerindeki değişimlere kayıtsız kaldıklarını, uyaranları fark etmediklerini
görebilirsiniz. Bu çocuklarda şunlar görülebilir:
• İnsanlar ve nesneler yerlerinde değilmiş gibi üzerlerine yürür ve onlara çarpar
• Herhangi bir işitme problemi olmaksızın bazı sesleri duymuyor gibi görünür
• Kendisine dokunulduğunda farkına varmaz
• Ağrı, ısı gibi uyaranlara toleransı yüksektir
• Keski kokulara fark etmez
• Keskin tatları fark etmez
• Hareketin başlayıp bittiğini fark etmiyor gibi görünür. Örneğin hızla hareket eden salıncaktan inmeye çalışır
Çocuklarda görebildiğimiz birçok farklı duyu bütünleme bozukluğu bulunmaktadır.
Eğer sizde çocuğunuzda bu sorunlardan birinin veya birkaçının bulunduğunu düşünüyorsanız
Ergoterapi değerlendirmesi almalısınız. Bu sayede çocuğunuzun yaşıtlarından farklı olarak bir
duyu bütünleme bozukluğu olup olmadığını anlayabilirsiniz. Duyu bütünleme bozuklukları için
terapi yapılmadığında birçok günlük yaşam aktivitesi ve akademik beceriler olumsuz etkilenmektedir.
Bu da çocukların yaşam kalitesini, becerilerini, özgüvenini ve sosyal katılımını olumsuz etkilemektedir.
Bu yüzden çocukların en kısa sürede değerlendirilmesi ve ihtiyaç varsa desteklenmesi gerekmektedir.
Yazar:
Furkan Cangi
Ergoterapist