Artikülasyon Bozukluğu ve Tedavisi
Artikülasyon bozukluğu, tedavisi, egzersizleri, terapi süreçleri, sesletim bozukluklarının sebepleri, ne zaman ve kaç yaşında terapiye başlanmalı vb. önemli ve merak edilen soruları uzmanlarımız sizler için cevapladı.Artikülasyon Bozukluğu ne demektir? Fonolojik (sesbilgisel) bozukluktan farkı nedir?
Artikülasyon bozukluğu; konuşma seslerinin hatalı üretilmesi sonucunda konuşma anlaşılırlığının bozulması anlamına gelmektedir. Çocukluk döneminde sıklıkla görülebildiği gibi yetişkinler de artikülasyon bozukluğu yaşayabilmektedir. /k/ sesi yerine /t/, /g/ sesi yerine /d/, /r/ sesi yerine /y/ üretilmesi çocukluk döneminde sıklıkla görülen artikülasyon hataları arasındadır (Örneğin; kedi->tedi, araba->ayaba, gemi->demi vb.). Yetişkinlerde ise /r/ sesinin üretilememesi, /s/ sesinin peltek üretilmesi en sık karşılaşılan artikülasyon hatalarındandır.
Artikülasyon bozukluğu ile fonolojik bozukluk arasındaki en temel fark; fonolojik bozuklukta tutarsızlıklar olması ve hatalarla ilgili farkındalığın düşük olmasıdır; çünkü fonolojik bozuklukta temel eksiklik sesleri ayırt eden kuralların edinimi ile ilgilidir. Örneğin /k/ sesinin tüm sözcüklerde hatalı üretilmesi (kuş->tuş, ayakkabı->ayattabı, ekmek->etmet) artikülasyon bozukluğu olarak adlandırılmaktadır. Fonolojik bozuklukta ise çocuk /k/ sesini izole olarak doğru üretebilmesine rağmen farklı sözcükler içinde hatalı kullanım sergilemektedir. Bu durum /k/ sesinin bir sözcükte doğru üretilirken başka bir sözcükte hatalı üretilmesine sebep olmaktadır (kapı->kapı, ayakkabı->ayattabı).
Artikülasyon (Sesletim) Problemleri Nelerdir? Tedavi Edilebilir mi? Nasıl Yenilir?
Artikülasyon bozukluğu konuşma seslerinin hatalı veya eksik üretimi ile karakterize olan ve konuşmanın anlaşılırlığını etkileyen konuşma bozukluğudur. Artikülasyon bozukluğu olan bireyler konuşma seslerini üretmekte güçlük çekebilir, bir ses yerine başka bir ses kullanabilir (boru- boyu), sesleri atabilir (çiçek- çiçe) veya ses ekleyebilir (erik - yerik). Tüm bu işlemler konuşma anlaşılırlığını olumsuz yönde etkilemektedir.Artikülasyon terapisi, dil ve konuşma terapistleri tarafından uygulanan ve konuşma anlaşılırlığını artırmak için konuşma seslerinin doğru üretimine odaklanan bir müdahale yaklaşımıdır. Terapi kapsamında hedef sesin doğru üretimini sağlamak için artikülatörlerin (dil, dudaklar ve çene) konumuna ilişkin çalışmalar yapılmaktadır. Hedef sesinin izole üretiminin ardından farklı sözcükler ve cümlelerde üretilmesi hedeflenmektedir. Artikülasyon terapisinin son aşaması ise hedef sesin günlük sohbet doğrultusunda bağımsız üretiminin sağlanmasıdır. Başka nedenlere ve görünüme sahip olan fonolojik bozukluk (sesbilgisel bozukluk) ya da çocukluk çağı apraksisinde ise çok daha farklı girişimlere ihtiyaç bulunmaktadır [Ayrıca bkz. konuşma sesi bozuklukları (speech sound disorders)].
Artikülasyon (Sesletim) Bozukluklarının Sebepleri Nelerdir?
Tipik bir artikülasyon bozukluğunun genellikle nedeni net olarak belli değildir. Konuşmayla ilgili hafif motor eksiklikler ya da anatomik farklılıklar söz konusu olabilir. Bununla birlikte artikülasyon bozuklukları başka bir hastalık ya da bozukluğa eşlik edebilir. Örneğin işitme yetersizlikleri, genetik sendromlar (örn, Down sendromu), doğumsal beyin hasarları (örn, serebral palsi), dudak-damak yarıkları gibi ağız-yüz anomalileri ve zihinsel yetersizliklerde artikülasyon bozuklukları daha sık ortaya çıkar. Bu noktada başka tanılar olan fonolojik bozukluk (sesbilgisel bozukluk) ya da çocukluk çağı apraksisi gözden kaçırılmamalıdır [Ayrıca bkz. konuşma sesi bozuklukları (speech sound disorders)].Artikülasyon Bozukluğu Kaç Yaşında Anlaşılır? Ne Zaman Terapiye Başlanmalıdır?
Çocuklar anadillerine ait konuşma seslerini edinmeleri ve üretme yeterliliğine ulaşmaları için doğumlarıyla başlayan bir süreç yaşarlar. İlk sözcükleriyle birlikte çocuklar sözcükleri doğrudan yetişkinler gibi üretemezler. Fonolojik işlemler diye isimlendirilen işlemleri uyguladıkları bir dönem geçirirler. Örnek vermek gerekirse 2 yaşında bir çocuk “ telefon” yerine “delfon” diyebilir. Bazı sesleri üretemeyebilir ya da sözcük içinde bazı pozisyonlarda değiştirebilir.Her dilde olduğu gibi Türkçe’de de çocukların artikülasyon (sesletim) ve fonolojik (sesbilgisel) becerileri edinimini detaylı şekilde inceleyen normatif araştırmalar bulunmaktadır. Bu çalışmalarda söz gelimi 4 yaşındaki bir çocuğun hangi sesleri ne düzeyde anlaşılır ayırt ettiğine ve ürettiğine ilişkin detaylı bulgular sunulmaktadır. Özellikle 40-42 ay aralığında çocuklarda fonolojik işlemlerin büyük ölçüde tamamlanmış olmasını ve 48. ayda bazı artikülasyon hataları olsa anlaşılırlığın %100 olmasını bekleriz. Bu bakımdan çocukların normlardan, yani tipik dil-konuşma gelişimine sahip akranlarından 6 ay ile 1 yaş geç arkadan gelmesi durumunda bir konuşma sesi bozukluğu değerlendirmesi gerekli olabilir. Daha erken yaşlarda da artikülasyon değerlendirmesi yapılabilir, ancak bu değerlendirmelere kapsamlı dil değerlendirmeleri ve informal (otantik) değerlendirmeler eklenebilir.
