Apraksi

Bu kasların zayıflığı ya da paraliziyle ilişkili bir durum değildir. Beyin konuşma için gereken vücut bölümlerinin (örn., dudaklar, çene, dil) hareketlerini planlamada problemlere sahiptir. Çocuk söylemek istediği şeyin ne olduğunu bilir, ancak çocuğun beyni söylemek için gerekli kas hareketini koordine etmede güçlüğe sahiptir (http://www.asha.org). Apraksinin bir tipi olan gelişimsel apraksi vakalarına özel eğitim hizmeti sunulan kurumlarda sıklıkla rastlanmaktadır. Örneğin Ege’ye (2006) göre özgül dil bozukluğu tanısı alanların içinde bu tip sorunu olan vakaların yüzdesi, %10-40 olarak rapor edilmiştir. Apraksinin konuşma apraksisi dışında ideomotor ve konstrüksiyonel apraksi gibi vücudun farklı bölümlerini etkileyen apraksi türleri de vardır. Ancak burada konu gereği apraksinin bu tipleri üzerinde durulmayacaktır.

Konuşma apraksisinde 2 önemli tipten söz edilir; edinilmiş ve gelişimsel apraksi (Plante ve Beeson, 1999): Edinilmiş apraksi genellikle yetişkinlerde ortaya çıksa da her yaştaki bireyi etkileyebilir. Aprakside herhangi bir kas zayıflığı ya da paralizi söz konusu değildir. Problem daha çok konuşma için gereken hareketleri planlamak için yeteneklerdeki sorunlardır. Böylece apraksi, sesletim için motor planlamanın bozukluğu olarak tanımlanır. Konuşmanın anlaşılırlığı, seslerin yer değiştirmesi, ses tekrarları ve uygun olmayan ses eklemelerine bağlı olarak sıklıkla güçtür. Hatalar tutarsızdır. Bu yüzden aynı sözcüğü tekrarlama girişimleri farklı sonuçlar verir. Apraksi sıklıkla afaziyle birlikte olur. Böyle durumlarda dil ve konuşma bozukluklarını ayırabilmek güçtür. Ancak apraksi afaziden bağımsız bir bozukluktur, bundan dolayı dil formülasyonu, yazma (eğer kol apraksisi yoksa) ve okuma hasarlı değildir fakat konuşma bozulmuştur.

Gelişimsel apraksi özel eğitim hizmeti sunulan kurumlarda sıklıkla rastlanılan bir konuşma bozukluğudur. Genellikle çocuklarda ortaya çıkar ve doğumdan itibaren gelişir. Kızlardan çok erkekleri etkiler. Bu bozukluk sözel apraksi, gelişimsel sözel dispraksi gibi adlarla da anılmaktadır. Gelişimsel konuşma apraksisi, gecikmiş dil ve konuşmadan farklı bir klinik tablo sergiler. Bu sorunu yaşayan çocukların kendilerini ifade edebilmekten daha farklı sorunları da vardır. Bunlar dizartri gibi konuşma sorunlarını ve zayıf sözcük dağarcığını, dil sorunlarını, okuma, yazma, matematik, motor-beceri sorunlarını veya yutma ve çiğneme gibi sorunları içerir. Bu yetersizlik karmaşık bir gelişimsel bozukluğa işaret ettiği için tanısı çok güçtür ve çok boyutlu bir değerlendirmeyi gerektirir. Edinilmiş apraksi beyindeki hasar, emboli (ani damar tıkanması), beyin travması, tümör ve beyni etkileyen çeşitli hastalıklardan kaynaklanabilir. Gelişimsel apraksinin etiyolojisine ilişkin bazı görüşler olsa da kesin nedeni bilinmemektedir (Liepman ve Brown, 1988; Maviş ve Topbaş, 2007).

Apraksinin terapisi, vakanın sesletimini uygun şekilde programlama ve konuşma seslerinin üretiminin kontrolünü öğrenmesi temeline kuruludur. Terapi sürecinde hareket sırası vurgulanır ve pek çok konuşma davranışı üzerinde yoğun ve sistematik olarak çalışılır. Her bir aşama ve seans için uyaran sayısı sınırlandırılır. Konuşma üretimi görsel, ritmik, prosodik ve motor ipuçlarıyla kolaylaştırılır. Vakanın kendini gözlemlemesi artırılır. Çeşitli tekniklerle hız düşürülmeye çalışılır. Konuşma taklitlerle başlar ve ünlüler ve ünsüzlerin sesletimi üzerinde durulur. Dokunsal ipuçları ise sesletim farkındalığını artırır. Bazı vakalarda konuşma üretimi günlük iletişim için yeterli değildir. Bu vakalar için alternatif iletişim sistemleri kullanılabilir (Plante ve Beeson, 2003; Velleman, 2003).